Uprawa

I Ty możesz cieszyć się tym fascynującym hobby w swoim domu, uprawiając i, co może ważniejsze, doprowadzając do kwitnienia wiele odmian storczyków. Wbrew popularnej opinii, są to niezwykle wytrzymałe rośliny i wiele z nich znakomicie nadaje się do uprawy w domu. Istnieją  źródła informacji pozwalające zorientować się, jak w warunkach domowych można uprawiać określone gatunki i odmiany. Bogactwo informacji dostępne jest głównie w Internecie, ale można je również znaleźć w kilku wydanych po polsku książkach. Ponieważ liczba gatunków storczyków w naturze przekracza 25 000 i występują one w różnych strefach klimatycznych, więc oczywiście nie wszystkie są idealnie dostosowane do uprawy w domu bez szklarni lub specjalnie przystosowanego pomieszczenia. Dlatego najistotniejszym zadaniem jest dobranie roślin o wymaganiach odpowiadających warunkom, którymi dysponujemy w mieszkaniu. Odpowiedni dobór roślin jest istotny także w wypadku znacznie poszerzających możliwości uprawy hobbystycznych szklarenkach, ogrodach zimowym lub specjalnych pomieszczeniach do uprawy ze sztucznym oświetleniem. Nieprzestrzeganie tej podstawowej zasady jest typowym błędem nowicjuszy i z reguły źle się kończy dla roślin. Stąd też bierze się potoczny mit o tym, że storczyków nie sposób uprawiać w mieszkaniu - tymczasem po prostu nalezy uprawiać odpowiednie rośliny!

Podstawą sukcesu jest indywidualne traktowanie każdej rośliny w sposób, który zapewni jej optymalny wzrost. Składowymi tego równania są temperatura, wilgotność, światło i powietrze.

TEMPERATURY idealne dla danego storczyka zależą od jego miejsca pochodzenia i typu. Storczyki ciepłolubne, na przykład Phalaenopsis, lubią w nocy temperatury w granicach 18-20 stopni Celsjusza, około 23 stopnie w dzień, a w słoneczne dni nawet 27 stopni lub więcej. Storczyki o umiarkowanych wymaganiach cieplnych wolą w nocy temperatury w granicach 14-18 stopni Celsjusza, 19-20 stopni w dzień i tolerują w słoneczne dni temperatury 24-30 stopni. Do tej grupy należy Cattleya, wiele odmian Paphiopedilum i duża grupa innych gatunków. Storczyki zimnolubne, na przykład Cymbidium, wolą w nocy temperatury w granicach 8-14 stopni Celsjusza, 15-18 stopni w dzień, a w słoneczne dni tolerują temperatury 21-24 stopnie.

Tabela: Zakresy temperatur
	Zimne - odmiana zimnolubna, której najlepiej odpowiada zakres:
		8-14 stopni Celsjusza w nocy
		15-18 stopni Celsjusza w dzień
		21 stopni Celsjusza lub więcej w słoneczne dni
	Ciepłe - odmiana ciepłolubna, której najlepiej odpowiada zakres:
		18-20 stopni Celsjusza w nocy
		21-23 stopni Celsjusza w dzień
		27 stopni Celsjusza lub więcej w słoneczne dni
	Umiarkowane - odmiana o umiarkowanych wymaganiach cieplnych, której najlepiej odpowiada zakres:
		14-18 stopni Celsjusza w nocy
		19-20 stopni Celsjusza w dzień
		24-30 stopni Celsjusza w słoneczne dni

Rzeczywisty klimat w danym miejscu może w znacznym stopniu różnić się od tych ogólnych zaleceń. Jeśli temperatury znacząco przekroczą w dowolnym kierunku próg zalecany dla danej rośliny, może to zagrozić jej uszkodzeniem lub chorobą. Warto natomiast wiedzieć, że chociaż nie jest to zalecany sposób traktowania storczyków, wiele nowych hybryd, szczególnie hybryd międzyrodzajowych, które są krzyżowane w tym kierunku, znosi warunki znacznie odbiegające od optymalnych.

WILGOTNOŚĆ POWIETRZA jest jednym z najistotniejszych czynników w uprawie storczyków. Praktycznie wszystkie gatunki potrzebują podwyższonej wilgotności do prawidłowego, bujnego wzrostu. Można to osiągnąć za pomocą nawilżaczy, przez poranne zamgławianie roślin w gorące i słoneczne dni lub polewanie w szklarni ścian, przejść i ławek. W warunkach domowych prostym rozwiązaniem są wypełnione wodą tacki ze żwirem lub keramzytem. Podwyższenie wilgotności powietrza uzyskuje się także przez osłonięcie miejsca uprawy przed ostrym słońcem, obniżanie temperatury nocą przez uchylanie okna i unikanie silnych, wysuszających rośliny przeciągów. Wiele storczyków toleruje niższą wilgotność w okresie zimowym, kiedy przechodzą one okres spoczynku lub całkowitej hibernacji, natomiast są znacznie bardziej wrażliwe w okresie aktywnego wzrostu przypadającego wiosną i latem.

ŚWIATŁO jest istotnym czynnikiem prawidłowej uprawy, a decydującym w doprowadzaniu roślin do kwitnienia. Większość storczyków uprawianych na w pełni słonecznym oknie południowym lub zachodnim wymaga cieniowania w okresie od maja do sierpnia. Struktura rośliny zwykle jest wskaźnikiem jej potrzeb świetlnych. Rośliny o wysokich wymaganiach mają zwykle twarde, sztywne, często gruboszowate liście, podczas gdy liście roślin cieniolubnych są zazwyczaj delikatne, duże i miękkie. Ponieważ w okresie zimowym dni są krótkie a niebo zachmurzone, poziom światła jest niski przez kilka miesięcy. W słoneczne kwietniowe i majowe dni wzrost ilości światła i ciepła w stosunku do zimy jest ogromny, co może spowodować poparzenie roślin i to niezależnie od ich preferencji świetlnych.. W okresie wiosny i wczesnego lata następuje także intensywny wzrost młodych odrostów i liści, które także wymagają większej ochrony i zacieniania. Szklarnie lub mieszkania, które są chłodne lub klimatyzowane podczas bardzo gorących dni, mogą być mniej cieniowane niż miejsca bez chłodzenia. Lepsze warunki spowodują zdrowszy rozwój i zapewnią więcej kwiatów.

POWIETRZE w większości miejsc uprawy jest zwykle odpowiedniej jakości, chociaż okazyjnie zdarzają się problemy z kwitnieniem wynikające z zanieczyszczeń przemysłowych lub spowodowane np. nieprawidłowym spalaniem gazu kuchennego. Cyrkulację powietrza wokół roślin w zatłoczonej szklarni lub orchidarium można podwyższyć przez zastosowanie wentylatorów. Przyspieszy to obsychanie liści po podlewaniu, co jest szczególnie istotne w ciemne i deszczowe dni. Również w wypadku zbyt wysokiej wilgotności powietrza, sztuczna cyrkulacja wywołana uruchomieniem wentylatorów lub uchyleniem otworów wentylacyjnych poprawia warunki życia roślin. 

Okresowa wysoka wilgotność w granicach 90-100% nawet przy bezruchu powietrza nie szkodzi roślinom, a w normalnych warunkach przyczynia się do ich bujnego wzrostu. Jednakże długotrwałe utrzymywanie się wilgotności 100% uniemożliwia okresowe obsychanie roślin. Wahania temperatury przy tak wysokiej wilgotności powodują skraplanie się wody na roślinach, co może wywołać powstawanie plam pleśni na kwiatach i liściach, jak również zgniliznę bakteryjną, szczególnie przy spadku temperatury poniżej 16 stopni Celsjusza. Cyrkulacja powietrza lub jego nieznaczne podgrzanie zapobiegną tym niekorzystnym dla roślin zjawiskom. Z kolei chłodzenie roślin latem przez spryskiwanie szklarni pozwala roślinom maksymalnie wykorzystać dostępne światło, nawozy i powietrze. Zapewnienie roślinom prawidłowej równowagi temperatury, wilgotności, światła i ruchu powietrza jest podstawowym wyzwaniem dla hodowcy, a jego osiągnięcie pozwala na bujny wzrost roślin i długie, obfite kwitnienie.

Inne czynniki

OKRESY SPOCZYNKU w wypadku wielu storczyków są konieczne do indukcji kwiatów. Z reguły taki okres przypada zimą i należy wtedy zrezygnować z nawożenia i zredukować podlewanie - czasem nawet do zera. Okresy spoczynku mogą obejmować od kilku tygodni do kilku miesięcy i z reguły informacje na ten temat są zamieszczane nawet w najprostszym opisie wymagań danej rośliny.

PODLEWANIE, NAWOŻENIE, PRZESADZANIE i ZWALCZANIE SZKODNIKÓW są dodatkowymi ważnymi czynnikami, które składają się na sukces w uprawie storczyków. Rośliny należy podlewać obficie po całkowitym wyschnięciu podłoża w całej doniczce. W zależności od wielkości doniczki, aktywności rośliny, podłoża, światła i wilgotności powietrza częstotliwość podlewania może wynosić przeciętnie od 4 do 14 dni.. Nie należy pozwalać, aby system korzeniowy roślin pozostał mokry przez okres dłuższy niż kilka dni. Całkowicie przemoczone korzenie nie mogą oddychać, a jeśli rośliny są stale mokre, korzenie zgniją w dość krótkim czasie. Doniczki gliniane powodują szybsze wysychanie systemu korzeniowego po podlaniu, ale doniczki plastikowe są zdecydowanie lepsze w wypadku młodych roślin, a także dorosłych roślin z rodzajów Miltoniopsis, Paphiopedilum i Cymbidium. Rodzaje te, a także wiele innych gatunków storczyków, nie lubią intensywnego przesuszania systemu korzeniowego. DESZCZÓWKA jest najlepszym źródłem wody dla wszystkich roślin, ponieważ nie zawiera szkodliwych minerałów. Używanie wody o niskiej zawartości minerałów jest szczególnie ważne w wypadku wszystkich roślin tropikalnych. Zdecydowanie lepsza niż woda z kranu jest także woda pochodząca z większości jezior. Bardzo dobrym, choć może nieco drogim rozwiązaniem jest także woda destylowana. Na rynku dostępne są też w coraz bardziej przystępnych cenach (już od około 400 złotych) filtry odwrotnej osmozy, które produkują wodę o jakości porównywalnej z wodą destylowaną. W celu osiągnięcia optymalnego wzrostu większości roślin należy je podlewać najintensywniej w okresie wiosennego i letniego okresu wzmożonej wegetacji.

NAWOŻENIE storczyków powoduje zwiększanie rozmiarów roślin, jak również pozwala uzyskać większe i barwniejsze kwiaty. W okresie wzrostu rośliny należy nawozić co dwa tygodnie normalnym stężeniem nawozu lub przy każdym podlewaniu stężeniem trzy-czterokrotnie zmniejszonym w stosunku do zalecanego. Marka nawozu ma mniejsze znaczenie i z reguły nie widać różnic wzrostu związanych z używaniem nawozów różnych producentów, a istotniejsze znaczenie mają proporcje składników i zawartość związków śladowych. Nawozy o wysokiej zawartości azotu (duża liczba N w NPK) powinny być używane tylko późną wiosną i latem. Można także stosować wszelkiego rodzaju nawozy organiczne, ale należy je podawać tylko w okresie wzmożonego wzrostu na zmianę z nawozami sztucznymi. Ciemnozielony kolor liści wskazuje zwykle na wystarczającą ilość środków odżywczych, natomiast zażółcenie liści wskazuje na konieczność częstszego nawożenia. W takim wypadku należy zwiększyć poziom azotu. Z kolei czernienie końcówek liści u wielu storczyków może wskazywać na przenawożenie. Storczyki ogólnie rzecz biorąc są wrażliwe na nadmiar minerałów w podłożu i lepiej je nawozić niedostatecznie niż nadmiernie.

PRZESADZANIE storczyków należy przeprowadzać, gdy (a) substrat jest miękki, jednolity i rozłożony, (b) kłącza i nowe przyrosty wyrosły daleko poza brzeg doniczki i (c) gdy w subiektywnej ocenie rozmiary rośliny są zbyt duże w stosunku do doniczki. Jednak zawsze należy pamiętać, że większość storczyków rośnie najlepiej w możliwie małych doniczkach, ponieważ zbyt duża ilość substratu przedłuża nadmiernie okres przesychania bryły korzeniowej. Najlepiej jest przesadzać wiosną i latem, gdy pojawiają się nowe przyrosty i korzenie. Należy używać wyłącznie specjalnych mieszanek dla storczyków, opartych najczęściej na korze drzewnej. Niedoświadczonym storczykarzom zdarza się przesadzać storczyki do ziemi ogrodowej. Nie wolno tego robić - z dużą pewnością doprowadzi to do śmierci rośliny!

Storczyki z rodzajów Miltonia, Odontioda i inne Oncidieae wolą przesadzanie jesienią, podczas gdy Paphiopedilum najlepiej przesadzać zimą po zakończeniu przez nie kwitnienia. Większość storczyków może pozostać w tych samych doniczkach przez 2 lata, natomiast wiele gatunków z rodzajów Paphiopedilum, Phalaenopsis i Miltonia woli przesadzanie co roku. Rośliny w mieszankach opartych na korze powinny być sadzone ciasno. Natomiast mieszanki oparte na mchu torfowcu powinny pozostawać bardzo luźne, w przeciwnym razie zatrzymują zbyt dużo wody.

STOSOWANIE ŚRODKÓW OWADOBÓJCZYCH jest zalecane wyłącznie w wypadku rzeczywistego ataku szkodników i nie należy ich stosować zapobiegawczo. Szkodniki najczęściej atakujące storczyki to: tarczniki, bawełnice, przędziorki, mszyce i ślimaki. Odpowiednie środki do ich zwalczania można zakupić w większości sklepów ogrodniczych. Większość środków zalecanych dla róż może być bezpiecznie używana w wypadku storczyków bez ryzyka ich uszkodzenia. Choroby grzybowe występują u storczyków rzadziej niż u bardziej delikatnych roślin, a w razie potrzeby mogą być zwalczane przy użyciu większości dostępnych środków zgodnie z instrukcjami ich stosowania. Stosowanie roztworów środków ochrony roślin tylko w razie rzeczywistej potrzeby jest zwykle skuteczniejsze niż stosowanie środków w aerozolu lub granulatów. W celu uniknięcia możliwości uszkodzenia roślin wszystkie operacje powinny być dokonywane tylko w pochmurne dni, wieczorem lub po podlaniu i spryskaniu roślin.

Dobór roślin

Odmiany zalecane do bardzo zimnych mieszkań i szklarni to Cymbidium, niektóre odmiany Dendrobium i Paphiopedilum, Masdevallia, Odontoglossum i Miltonia.
Cymbidium od maja do października należy uprawiać na zewnątrz i nawozić co tydzień nawozem o normalnej zawartości azotu (wartość N w NPK). Od sierpnia do lutego należy przejść na nawożenie z niską ilością azotu, a zimą ograniczyć dawki nawozów do połowy i zmniejszyć częstotliwość nawożenia. Jeśli są one odpowiednio wilgotne i często zamgławiane, mogą rosnąć nawet w pełnym słońcu. W Oak Hill Gardens są one cieniowane cieniówkami 55%, jednak w warunkach Polski nie jest to prawdopodobnie konieczne. 

Cattleya, Oncidium, chłodnolubne Paphiopedilum i większość gatunków storczyków w warunkach klimatycznych Polski mogą być latem uprawiane na zewnątrz, ale powinny być chronione przed silnym światłem słonecznym, wysuszającymi wiatrami i ekstremalnymi temperaturami. W porównaniu z roślinami uprawianymi w niezbyt jasnym pokoju lub w piwnicy przy sztucznym oświetleniu, rośliny z tej grupy uprawiane latem na zewnątrz rozwijają się lepiej i są zdrowsze. 

Phalaenopsis i większość Paphiopedilów o mozaikowych liściach wolą cieplejsze warunki i zwykle lepiej rozwijają się w pomieszczeniach. Rosną one idealnie w warunkach odpowiednich dla fiołków afrykańskich. 

UPRAWA STORCZYKÓW W DOMU może być niezmiernie satysfakcjonująca, szczególnie jeśli jest ukoronowana obfitym kwitnieniem. Niektóre storczyki kwitną zaledwie kilka dni raz do roku, a inne mogą kwitnąć kilkukrotnie i utrzymywać kwiaty po kilka miesięcy. Rekordzistą w tym względzie jest Phalaenopsis, który z reguły wypuszcza z przekwitniętego pędu boczne łodygi kwiatowe, i dlatego przekwitnięty pęd należy przyciąć zaraz poniżej położenia najniższego kwiatu, zwykle w połowie długości nad trzecim węzłem. Optymalnie uprawiany Phalaenopsis może być w kwiatach przez większą część roku, a nawet ciągle.

Dodatkowe informacje na temat uprawy storczyków można znaleźć w książkach, na witrynie internetowej Polskiego Towarzystwa Miłośników Orchidei lub na witrynie Orchidarium w dziale Uprawa.